Yourtopia
Het Nieuwe Paviljoen
Lotte Haagsma, gepubliceerd in Metropolis M, nr 4, aug/sep 2014
Naast Het Nieuwe Instituut in Rotterdam ligt een onooglijk grasveldje. Een bescheiden restruimte naast het postmoderne ensemble van het voormalige Nederlands Architectuurinstituut. Eens lagen op deze plek de sappige weidelanden van het Land van Hoboken. Een groene oase die halverwege de negentiende eeuw in het bezit kwam van de redersfamilie Van Hoboken. In 1924 werden de 56 hectare eigendom van de gemeente, die ze langzamerhand begon vol te bouwen. Er bestaat een foto uit 1940 waarop mensen op het resterende grasland van het landgoed staan te kijken naar het brandende centrum van het gebombardeerde Rotterdam. Uiteindelijk is alleen de open ruimte van het museumpark aan de bouwwoede ontsnapt.
Nu staat er een paviljoen op de smalle strook, of eigenlijk ligt er een groene heuvel met een kroon op haar top. Binnen bevindt zich een witte, koepelvormige ruimte, verlicht door een centraal gat in het dak. De koepel is gebouwd van gebogen stalen elementen en overdekt met aarde en gras. Middenin de smetteloze ruimte bevindt zich een groene kern van kostbare tropische planten. Het paviljoen lijkt van buitenaf massief, maar is van binnen licht en ijl.
In het paviljoen heerst een stille, haast sacrale sfeer, met het gefilterde daglicht van boven en zonder afleidende details. Tegelijkertijd refereren de hangmatten aan de wand en de oase in het midden eerder aan een luie middag in een tropisch zwemparadijs. Een tegenstelling van sobere eenvoud en puur welbehagen die om de aandacht strijden.
Yourtopia noemt architect Bjarne Mastenbroek zijn creatie. Op uitnodiging van Het Nieuwe Instituut ontwierp hij met zijn bureau SeARCH een paviljoen dat in zijn eenvoud verwijst naar traditionele nomadische woonvormen als de yurt en de iglo. Mastenbroek vroeg zich af wat er minimaal nodig is om een maximale kwaliteit van leven te bereiken. Yourtopia is daarmee ook een commentaar op het wonen aan het begin van de eenentwintigste eeuw, met vraagstukken als globalisering, verspilling en ecologie. De tegenstellingen die hieruit volgen ontkent het niet.
Het is niet voor het eerst dat SeARCH ondergronds gaat. In de Zwitserse bergen ontwierp het bureau een aantal jaar geleden het in een berghelling ingegraven vakantiehuis Villa Vals. De gebogen voorgevel, het enige deel dat aan de buitenlucht is blootgesteld, vormt een rond binnenhof. De ingang is een cirkelvormig gat in de grond, als ware het huis een uitgegraven hol. De impact op het landschap is minimaal. Bij het paviljoen Yourtopia is het landschap als het ware naar binnengevouwen, geïnternaliseerd. Een zinderende oase is in de koelkast gezet. Tegelijkertijd vormt de koepel het landschap: het tilt het grasveld op, waardoor er een kunstmatige heuvel ontstaat.
Het Nieuwe Instituut heeft de intentie om eens in de twee jaar een tijdelijk paviljoen te laten ontwerpen door een Nederlandse architect, ontwerper of theoreticus. Gelijktijdig met en aansluitend op het thema van de Internationale Architectuur Biënnale Rotterdam, dit jaar Urban by Nature. Tegelijkertijd past Yourtopia naadloos binnen het thema Landschap en Interieur, één van de drie lijnen waarlangs het instituut de komende jaren haar programma organiseert.
Het Nieuwe Instituut manifesteert zich als opdrachtgever en bouwer, net als de Serpentine Gallery in Londen doet. Jaarlijks laat deze kunstinstelling, prachtig gelegen in de uitgestrekte Kensington Gardens, een paviljoen ontwerpen door beroemde architecten als Zaha Hadid, Peter Zumthor en Rem Koolhaas. In Rotterdam moet Het Nieuwe Paviljoen het doen met een klein strookje groen. Toch weet Yourtopia in alle bescheidenheid een duidelijk statement te maken – ook naar de buren. Met zijn matte grasoppervlak is het paviljoen namelijk opvallend introvert in vergelijking met het spectaculaire ontwerp van MVRDV voor het collectiegebouw van het Museum Boijmans Van Beuningen, dat in het Museumpark gebouwd gaat worden. Met zijn ronde vormen en spiegelende oppervlak lijkt dit gebouw als een reusachtige lachspiegel zijn omgeving te bespotten. Zonder veel begrip voor het feit dat niet alle Rotterdammers staan te juichen bij het verlies van weer een stukje open Land van Hoboken. Yourtopia zet het landschap juist voort, verbijzondert het, laat het gloeien.